
Сяброўка з ваенных гадоў
Марына не мінчанка, яна нарадзілася і вырасла ў Гомелі. Праз тыдзень у школьнікаў пачнуцца веснавыя канікулы, і дзяўчынка паедзе ў Мінск, але толькі на адзін дзень. Экскурсійны аўтобус павязе ўвесь яе 8А клас на цікавую экскурсію ў Музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Новы будынак музея адкрылі не так даўно. Марына чула ад сваіх знаёмых, якія ўжо пабывалі ў гэтым унікальным музеі, што ў ім шмат цікавых сучасных экспазіцый. Сам будынак музея вельмі арыгінальны. Марына бачыла яго ў інтэрнэце. Ды і ў сталіцы роднай Беларусі дзяўчынцы, вядома ж, хацелася пабываць.
Сяброўка Марыны, аднакласніца Васіліна, таксама з нецярпеннем чакала будучую паездку. Да таго ж, у сяброўкі была на тое свая падстава. Яе прадзед ваяваў на фронце, дайшоў да Берліна, меў шмат узнагарод. Васіліне пра яго распавядала мама, і дзяўчынка ганарылася тым, што ў яе быў такі слаўны прадзед. Яна спадзявалася ў музеі больш пачуць і даведацца пра былую вайну і пра тыя бітвы, у якіх удзельнічаў яе сваяк.– Мабыць і мой прадзед ваяваў, і ў яго было шмат узнагарод? – увечары Марына спытала ў сваёй мамы.
– Хіба? – мама з дакорам паглядзела на дачку. – Я ж табе ўжо казала, што твае прабабуля і прадзядуля не ваявалі на фронце, а працавалі ў тыле, як тады казалі – на перамогу. Падчас вайны яны былі яшчэ падлеткамі, школьнікамі, і жылі далёка адгэтуль, за Уралам. Іх бацькі, як і ўсе дарослыя, якіх не забралі на вайну, працавалі на фабрыках і заводах, дзе выраблялі зброю, танкі, самалёты і ўсё неабходнае для фронта. Школьнікі таксама дапамагалі франтавікам. Дзяўчынкі шылі пальчаткі, вязалі рукавіцы, шкарпэткі і адпраўлялі свае вырабы байцам. У Гомель твае прадзядуля з прабабуляй пераехалі, калі ўжо былі жанатыя, і ў іх нарадзілася я, – усміхнулася мама. – Падобная гісторыя была і ў твайго таты.
– Так, цяпер я ўсё зразумела, – сказала Марына. – Але ўсё роўна шкада, што ў мяне няма сваяка, які ваяваў на фронце, як у Васіліны. Яна выхваляецца гэтым.
– А ты не зайздросць, – адказала мама, – лепш распавядзі ёй пра нас.
Праз тыдзень, раніцай да школы пад'ехаў новенькі бліскучы аўтобус, і дзеці 8А класа адправіліся ў займальнае вандраванне па дарогах роднай Беларусі ў горад Мінск. Гэта паездка на вясеннія канікулы стала цудоўным падарункам дзецям за іх выдатную вучобу і актыўны ўдзел у школьных мерапрыемствах. Іх клас перамог у спаборніцтве за паўгода вучобы. Ніводнага адстаючага ў класе, у наш час такое сустрэнеш не часта.
Цяпер жа дзеці адпачывалі ў зручных крэслах аўтобуса, хто – уткнуўшыся ў тэлефон, а іншыя глядзелі ў вокны на прыгажосць беларускай прыроды. А вясна ўжо ўступіла ў свае правы. Палі зазелянелі, удалечыні цямнелі палоскі лясоў, зямлю ў нізінах хавала шызая ранішняя смуга. Яркае вясновае сонейка прабівалася ў вокны аўтобуса і зазірала ў твары маладых людзей. Яны ж усміхаліся, іх вабіла да сябе ўсё тое новае, незнаёмае, што яны бачылі цяпер і што марылі ўбачыць вельмі хутка.
Пад'язджаючы да Мінска, дзеці ажывіліся, уважлівей разглядаючы вуліцы і збудаванні вялікага мільённага горада. У гэты будны дзень ён жыў сваім звычайным працоўным жыццём. Канікулы – яны ж толькі ў дзяцей, а дарослыя спяшаюцца па сваіх справах: хто на працу, хто ў краму за пакупкамі, хто шпацыруе з малюткай у колясцы або за руку вядзе дзіця на шпацыр у найбліжэйшы сквер.
– Паглядзі, гэта ўваход у мятро, – Васіліна паказала Марыне на падземны пераход з шыльдай у выглядзе літары "М".
Дзеці праязджалі па шумных вуліцах міма новых вышынных дамоў, разглядаючы ўсё цікавае, што кідалася ім у вочы. Але вось аўтобус заехаў у цэнтральную частку горада, праехаў па праспекце Незалежнасці і завярнуў да праспекта Пераможцаў. Калі аўтобус пераязджаў праз мост, дзеці паспелі разгледзець дзве старадаўнія цэрквы і касцёл, справа ад іх блішчала адталая ад снега рака Свіслач, а на яе беразе яны заўважылі старадаўнія пабудовы Траецкага прадмесця. Неўзабаве наперадзе ўсе ўбачылі знаёмую стэлу "Горад-Герай", ля якой мінчане любяць на святы арганізоўваць канцэрты.
– А за стэлай – наш музей, – сказала Васіліна, гледзячы на круглы бліскучы купал музея Вялікай Айчыннай вайны і сцяг рэспублікі Беларусь, які развяваўся ўгары над будынкам.
Аўтобус заехаў на стаянку і спыніўся. Пасля доўгай, але цікавай паездкі, дзеці выходзілі з аўтобуса. Іх твары асвяжыў прыемны ветрык. Ён дзьмуў з парку.
– Гэта Парк Перамогі, – сказала настаўніца. – Ён быў закладзены перад самай вайной на беразе Камсамольскага возера, якое выкапалі ў той час маладыя жыхары Мінска. Яны хацелі адсвяткаваць гэтую радасную для іх падзею 22 чэрвеня 1941 года. Але, нажаль, у той дзень пачалася вайна. Горад быў разбураны амаль цалкам. У Мінску фашысты ўстроілі яўрэйскае гета. Колькі людзей было знішчана – спалена, расстраляна, павешана ў горадзе падчас вайны! А дрэвы – яны ўсё гэта бачылі і, я думаю, перажывалі разам з людзьмі. Мы потым пасля экскурсіі пагуляем па парку. Тут растуць тыя даваенныя дрэвы, яны ўжо старыя, вы ўбачыце іх.
Неўзабаве дзеці ўвайшлі ў сам будынак музея, і пачалася экскурсія. Марына ўважліва слухала экскурсавода і старалася не адставаць ад дзяцей са свайго класа. Дзяўчынка разглядала старыя ваенныя дакументы, узіралася ў твары герояў вайны, чытала, хоць і мімаходам, іх біяграфіі. Яе ўразіла тое, якімі маладымі былі гэтыя людзі, і станавілася шкада іх за тое, што яны пражылі так мала, не дачакаўшыся перамогі, загінулі. Але вось дзеці з яе класа пайшлі наперад, слухаць аповед экскурсавода і разглядаць іншыя фатаграфіі. Марына ж не пайшла ўслед, яна затрымалася каля стэнда, таму што не змагла адарвацца ад пажаўцелай старонкі …
Гэты патрапаны агульны сшытак ляжаў на стале пад шклом і быў разгарнуты на сярэдзіне. На пажоўклым лісце паперы ў клетачку дробным акуратным дзявоцкім почыркам чарнільнай ручкай быў напісаны верш. Марына ўзіралася ў тэкст і змагла прачытаць яго. Потым узяла тэлефон і сфатаграфавала:
З дзённіка з франтавымі запісамі.
30.06.43
Что на память тебе написать?
Пожелать бы так много хотелось.
Да что толку бумагу марать.
Так скажу –
чтоб от пуль уцелела.
Чтобы светлая юность твоя
Для тебя не осталась лишь сказкой.
О которой, тоску затая,
Вспоминают и с грустью, и с лаской.
В наши, пусть они трудные, дни
Жизнь становится глубже и ярче.
Ты послушай, ты только взгляни –
У кого была молодость жарче?
А ведь в этом и счастье, мой друг,
Что не жаль тебе даже и жизни,
Что ни разу не дрогнул в бою,
От врагов защищая Отчизну.
А о личном своем – не грусти!
Верю я, что все будет в порядке.
У тебя еще жизнь впереди!
Дай же, крепко пожму твою лапку!
Пад сшыткам стаяў подпіс, а побач – фота маладзенькай дзяўчыны:
"Лейтэнант Г.І. Дакутовіч – штурман самалёта 46-го гвардзейскага Таманскага авіяпалка, нараджэнка горада Гомеля. Удзельнічала ў баях на Паўночным Каўказе, здзейсніла 120 баявых вылетаў. Загінула 1.08.1943 г."
Пераклад верша на беларускую мову аўтарам апавядання:
Што на памяць табе напісаць?
Пажадаць бы так многа хацела.
Ды што толку паперу крамсаць.
Так скажу -
каб ад куль уцалела.
Каб святая юнацкасць твая
Для цябе не засталася казкай.
Пра якую, нуду затаіўшы,
Успамінаюць і з сумам, і з ласкай.
Так, цяпер у нашы цяжкія дні
Жыццё стала глыбей і ярчэй.
Ты ж паслухай, ты толькі зірні -
У каго маладосць гарачэй?
Хоць у гэтым і шчасце, сябоўка,
Што жыцця не шкадуеш ніколі,
Не адступіш у жорсткім баю,
Абароніш Айчыну ад болі.
Пра сябе не сумуй, не журыся!
Веру я, што ўсё будзе ў парадку.
Так, наперадзе мір і жыццё!
Дай жа, дужа пацісну я лапку!
"Яна пісала вершы на фронце!" – сэрца ў Марыны здрыганулася, яна быццам дакранулася да чагосьці вельмі-вельмі асабістага, дарагога. Гэты чалавек, верагодна, не нашмат старэйшы за яе самую, раптам стаў ёй незвычайна блізкі. Марына нібы ўбачыла гэтую дзяўчыну побач з сабой! "У мяне таксама ёсць вершы, – падумала Марына. – Яна складала вершы, як і я".
Усю паездку дзяўчынка была нібы ў тым далёкім часе, там, дзе была ў той час гэтая ваенная лётчыца. Яшчэ не ведаючы да канца гісторыі яе жыцця, Марына ўжо пакахала яе, зразумела думкі і душу незнаёмай дзяўчыны. Вярнуўшыся дахаты, Марына адразу ж пачала шукаць звесткі пра Галіну Дакутовіч у інтэрнэце. Да таго ж, лётчыца жыла да вайны ў яе родным горадзе Гомелі!
Вось што Марына змагла адшукаць:
" Галя нарадзілася ў Гомелі 20 лютага 1921 года. Яе дзіцячыя гады праходзілі таксама, як у шматлікіх савецкіх школьнікаў. Дзяўчынка любіла літаратуру, якая, як пісала яна ў дзённіку, "вялікую сілу мае над чалавечымі розумамі і сэрцамі, вучыць чалавека глыбей узірацца ў жыццё, у навакольны свет, адважней і чысцей жыць". Потым яна захапілася фізікай і гісторыяй, матэматыкай і музыкай. Пазней прыйшло захапленне спортам, і Галя стала лепшай гімнасткай школы, двойчы заваёўвала другое месца на рэспубліканскіх гімнастычных спаборніцтвах. У дзевятым класе яна стала займацца авіяцыйным спортам. Пасля заканчэння школы ў 1938 годзе паступіла ў Маскоўскі авіяцыйны інстытут.
Ужо ў пачатку вайны ўсе імкненні Галі звяліся да аднаго – на фронт!
21 жніўня 1941 года яна даведалася са зводкі Саўінфармбюро, што яе родны горад акупіраваны нямецкімі войскамі. Па тых вуліцах, дзе яна калісьці спяшалася ў школу, стукалі боты ворага!
Адзінаццатага кастрычніка Галя Дакутовіч, даведаўшыся пра набор добраахвотнікаў у войска, прыйшла ў ЦК ВЛКСМ з рэкамендацыяй камсамольскай арганізацыі інстытута. У тыя дні ішло фарміраванне жаночай авіяцыйнай часткі. Шматлікія дзяўчыны з пуцёўкамі ЦК камсамола ўваходзілі з трывогай і хваляваннем у старадаўні будынак у Пятроўскім парку, дзе засядала камісія. Прыйшла туды і Галя Дакутовіч.
Яна была залічана ў частку і накіравана вучыцца ў прыволжскі горад Энгельс. Пры размеркаванні патрапіла ў штурманскую групу, найбольш шматлікую, бо ў той час у нашай краіне амаль не было падрыхтаваных жанчын штурманаў. А неўзабаве прыйшоў загад пра вылет на фронт. 23 траўня 1942 года дзяўчыны развітваліся з гарнізонам. У ясны сонечны дзень вырулілі самалёты на стартавую дарожку, затым па парадку ўзляцелі эскадрыллямі, пабудаваліся дзявяткамі і, зрабіўшы круг над горадам, ляглі на курс.
Полк прыбыў на фронт у цяжкі час. Бязлітасныя баі ішлі ў паўднёвай частцы Данецкага басейна, на подступах да Таганрога. Там над данскімі стэпамі і пачаў дзейнічаць жаночы авіяцыйны полк.
Галю Дакутовіч прызначылі ад'ютантам эскадрыллі. Па дазволе камандзіра ёй часам даводзілася лётаць на бамбакіданне. Але яна марыла лётаць, як і яе сяброўкі, без адпачынку і сну. І Галіна мара рэалізавалася. Цяпер яе жыццё праходзіла ў паветры, у баях, у самалёце. Рэдка выпадалі кароткія хвіліны адпачынку.
Аднойчы, вярнуўшыся з палёту, яна прылягла адпачыць на аэрадроме. Шафёр бензазапраўшчыка, які спяшаўся на старт, не заўважыў яе ў высокай траве. Здарылася вялікае няшчасце – машына наехала на спячую дзяўчыну. У Галі быў пашкоджаны пазваночнік. Яе прыйшлося эвакуіраваць у тыл. Яна ні разу не застагнала, не заплакала, хоць прыйшлося цярпець страшны боль. Галя была ўпэўнена, што зноў будзе лятаць.
У снежні 1942 года яна вярнулася ў полк. Знешне дзяўчына была зусім здаровая. Але яна мела патрэбу ў працяглым адпачынку. Яе выпісалі са шпіталя з умовай, што яна паедзе ў паўгадавы адпачынак. Але хіба Галя магла адпачываць у такі цяжкі для Радзімы час? Схаваўшы пасведчанне пра адпачынак, яна прыбыла ў полк.
У студзені 1943 года жаночы авіяцыйны полк ваяваў на Паўночным Каўказе. Галя была прызначана штурманам палка. Яна павінна была сачыць за дзеяннямі ўсіх штурманаў і, калі хто-небудзь з іх губляў арыентоўку, бамбардзіраваў недакладна, яна пачувалася ў адказе. Часам і сама вылятала на баявыя заданні на маленькім самалёце По-2.
Праца была цяжкая, напружаная, без адпачынку, часам асільвала стомленасць. Падчас баявых вылетаў дзяўчына ўвесь час падвяргалася смяротнай небяспецы. Але яна разумела, што патрэбна сваёй Радзіме.
У тыя дні Галя пісала:
"Грозными армадами идут бомбардировщики,
А над ними стайками вьются ястребки.
Дрогнет враг, попятится, в гости к нам непрошеный,
Побежит с разгневанной солнечной земли!"
Пераклад верша на беларускую мову аўтарам апавядання:
"Грознымі армадамі ідуць бамбардзіроўшчыкі,
А над імі зграйкамі ўюцца ястрабкі.
Здрыгануцца і адступяцца ворагі няпрошаныя,
Уцякуць з разгневанай сонечнай зямлі!"
Акрамя звычайнай баявой працы Галя займалася і грамадскай – рэдагавала літаратурны часопіс, які выдаваўся ў палку. У ім друкаваліся і яе апавяданні. Часопіс карыстаўся вялікай папулярнасцю сярод лётчыц.
Улетку 1943 года савецкія войскі перайшлі ў контрнаступленне і рушылі на Арол і Белгарад. Немцы напружвалі ўсе сілы. Ішлі ўпартыя баі на зямлі і ў паветры. Да таго часу ў Галі налічвалася звыш за сто дваццаць баявых вылетаў.
У ноч на першае жніўня лётчыцы жаночага авіяцыйнага палка выконвалі чарговае баявое заданне. У тую ноч полк панёс цяжкія страты: мужна ваюючы за Радзіму, смерцю герояў загінулі шэсць лётчыц. У іх ліку была і Галя Дакутовіч.
Пасля гібелі Галі, чытаючы яе дзённік, сябры даведаліся, што яна вярнулася ў полк са шпіталя яшчэ зусім хворая, што, ваюючы разам з сяброўкамі, яна павінна была ўвесь час хаваць нясцерпты боль, які прычыняла ёй незажыўшая рана, што часам ёй даводзілася прымаць болесуцішальныя лекі...
Галя пахавана над станіцай Крымская (цяпер горад Крымск, Краснадарскага краю) у вёсцы Руская ў брацкай магіле, дзе на мемарыяльнай пліце напісана яе імя. Пасмяротна Галіне Дкутовіч было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза".
У выхадны дзень, дапамагаючы маме на кухні, Марына не змагла ўтаіць і распавяла аб усім, што зведала ў музеі, што прачытала сама ў інтэрнэце пра знакамітую лётчыцу.
– Ведаеш, мама, яна была старэйшай з-за мяне толькі на дзевяць гадоў. Калі б Галя жыла цяпер, я б абавязкова пасябравала з ёй. Яна пісала такія добрыя вершы!
– Як ты? – спытала мама.
– Не, яна пісала пра сваё жыццё, яна верыла, што будзе жыць!
– Так і ёсць. Яна жыве. Ты яе пазнала і пакахала. Значыць, яна жывая і будзе жыць, – сказала мама.
Гэты аповед на рускай мове
17.03.19